شهر بندرعباس مرکز استان هرمزگان در جنوب ایران است. شهر بندرعباس در بخش مرکزی شهرستان بندر عباس قرار دارد.بندر عباس یکی از مهم‌ترین بندرهای جنوب ایران است و نام پیشین آن بندر گمبرون بوده‌است.
شهرستان بندرعباس در شمال تنگه هرمز قرار دارد. وسعت آن۲۷۳۱۶ کیلومتر مربع است. این شهرستان از سمت شمال به شهرستان حاجی آباد و از سمت شرق به شهرستانهای میناب و رودان، از غرب به شهرستانهای: بندرخمیر و بندر لنگه، و از جنوب به خلیج فارس و جزیره قشم محدود میباشد. شهر بندر عباس مرکز شهرستان بندر عباس است. وسعت این شهر که در ساحل خلیج فارس واقع شده‌است حدود ۴۵ کیلومتر مربع و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰ متر میباشد. نزدیک‌ترین شهر به بندرعباس شهر قشم (مرکز جزیره قشم) با حدود ۲۸ کیلومتر میباشد. فاصله بندرعباس تا تهران ۱۳۳۳ کیلومتر میباشد. شهر بندر عباس از شمال به ارتفاعات و کوه ها و از جنوب به دریا منتهی میشود ؛بنابراین موضوع شیب عمومی شهر در راستای شمال به جنوب میباشد.بخش وسیع و قابل توجهی از شهر از جمله محله سورو در جنوب غربی شهر و جنوب خیابان امام خمینی حد فاصل خور شیلات و خورگورسوزان و جنوب محله نخل ناخدا دارای سطحی هموار بوده واز ارتفاعی بین0.6 متر تا حداکثر 5 از سطح دریا برخور دار میباشد.(فهیمه عشوریون)
تاریخچه کهن
در زمان فرمانروایی داریوش بزرگ (بین ۵۸۶ و ۵۲۲ پیش از میلاد) فرمانده سلیاکوس به فرمان داریوش بزرگ از بندرعباس با کشتی به اکتشاف اقیانوس هند و دریای سرخ پرداخت. در زمانی که اسکندر، شاهنشاهی ایران را فتح می‌کرد، بندرعباس با نام هُرمیرزاد (Hormirzad) شناخته می‌شد.البته این شهر در محل فعلی نبود و شهر کوچکی در مسیر بندرعباس میناب قرار داشت و مرکزیت اصلی بیشتر با جزیره هرمز بود.
تاریخچه جدید
در مورد کلمه ی گمبرون دو نظریه وجود دارد:
1- تا قبل از قرن چهارم هجری در حوالی بندرعباس فعلی بندر و روستای کوچکی به نام سورو وجود داشت. در سال ۱۵۱۴ پرتغالی‌ها این منطقه کوچک را برای پیاده شدن و بارگیری اجناس از خشکی انتخاب کردند. به دلیل خرچنگ زیادی که در سواحل این بندر وجود داشت نام آن را بندر «کاماراو» یا «گامارائو» یعنی بندر خرچنگ گذاشتند. نام متداول بعدی یعنی گامبرون به احتمال زیاد از واژه پرتغالی گامارائو گرفته شده‌است.
2- کلمه ی گمبرون کلمه ایست ترکی به معنی “دماغ گشاد” یا “دهانه گشاد” با ساختار “گن” + “بورون” که به علت ساکن بودن نون و قرار داشتن آن قبل از حرف با نون به میم تبدیل میشود یا اصطلاحا اقلاب صورت می گیرد. از بین دو نظریه ی بالا نظریه ی دوم بیشتر صحیح به نظر می آید زیرا که اصلا کلمه ی “بندر خرچنگ” در زبان پرتغالی به معنی “کامارائو” نیست.
بندرعباس یکی از بنادر مهم ایران در جاده ابریشم بوده‌است بطوری که کاروان‌های بازرگانان در این شهر به انجام مراحل گمرکی می‌پرداختند و از این مسیر برای انتقال کالاهای خود به اروپا و آفریقا و آمریکا اقدام می‌کردند.
3- در تقسیم بندیهای استانی قدیم، بندرعباس (به همراه میناب و شهرهای شرق هرمزگان) شهرستانی از استان کرمان قدیم (استان 8) بود و بعدها به عنوان استان ساحلی و سپس هرمزگان مستقل گردید. نام بندرعباس
نام بندرعباس
در سال ۱۶۲۲ میلادی شاه عباس توانست با کمک انگلیسی‌ها و توانمندی سردار ایرانی امام قلی خان دست پرتغالی‌ها را از این بندر کوتاه کند. به افتخار این پیروزی بندر گمبرون به بندر عباس تغییر نام داد. در تقسیمات فعلی کشوری شهر بندرعباس مرکز استان هرمزگان و یکی از مهم‌ترین مراکز راهبردی و بازرگانی ایران در جوار خلیج فارس و دریای عمان میباشد.
جمعیت
بندرعباس مرکز استان هرمزگان است جمعیت این شهر طبق امار سال 1385برابر 462692 نفر مردم این شهرستان اکثریت مسلمان و پیرو مذهب شیعه و سنی می باشند. همچنین اهالی این شهرستان مخلوطی از ایرانی ، بلوچی، عرب،و افرادی از اولاد سیاهپوستان هستند که به نام عباسی نامیده می شوند.(فهیمه عشوریون)
زبان
بومیان بندرعباس به گویش بندری از زبان فارسی صحبت می‌کنند. بندری یکی از گویشهای زبان فارسی است که ویژگی‌های فارسی کهن را حفظ کرده‌است. از سوی دیگر به خاطر روابط بازرگانی شماری از وام‌واژه‌های اروپایی (نمونه:tawāl, از واژه towel انگلیسی به معنی حوله) و عربی نیز در آن دیده میشود.
آثار تاریخی
عمارت کلاه فرنگی، این ساختمان توسط هلندی‌ها در سال ۱۱۱۰ هجری قمری ساخته شده و قلعه‌ای با ۱۶ برج و ۳ دروازه بوده که به عنوان اداره گمرک استفاده می‌شده‌است.
حمام گله‌داری، این حمام از پنج گنبد بزرگ و کوچک ساخته شده و به حمام شاه عباس نیز معروف است.حمام و مسجدگله داری ازجمله قدیمی ترین بناهای بندر عباس و جز اثار تاریخی شهر محسوب میشوند که با فاصله کم از هم در محله اوزی ها واقع شده اند..قدمت این ابنیه به دوره قاجاریه میرسد. و در سال 1330به همت حاج احمد گله داری مرمت شده است.(فهیمه عشوریون)
معبد هندوها، که در بندرعباس به بُت گورُ معروف است در سال ۱۳۱۰ توسط هندوهای ساکن بندرعباس به سبک معماری هندی و توسط معماران هلندی بنا شده و در حال حاضر به عنوان موزه تاریخی استفاده میشود. این معبد در مرکز شهر و در خیابان امام خمینی واقع شده‌است.خوری به نام «گور سوزون» نیز در بندر عباس وجود دارد که گویا هندوهای ساکن شهر مردگان خود را در کنار آن می‌سوزاندن و احتمالا بنا به سنت هندوها خاکستر آنها را به این خور می‌ریختند.[نیازمند منبع] امروزه بخشی از فاضلاب شهر از این راه به خلیج فارس می‌ریزد.
مسجد ناصری (بندر عباس) که در سال ۱۳۰۴ هجری قمری ساخته شده‌است. این مسجد در سال ۱۳۸۶ بازسازی شده‌است.
مسجد صحراباغی این مسجد در سال ۱۳۱۰ هجری قمری بنا شده‌است.
مسجد گله‌داری تاریخ ساخت آن مربوط به ۱۲۹۶ هجری قمری میباشد.
مسجد جامع دلگشا در سال ۱۱۷۵ هجری قمری بنا شده‌است. در خیابان مسجد جامع بندرعباس واقع در بلوار طالقانی قرار دارد و یادگار قرن 12 و 13 ه.ق محسوب می شود. بخش قدیمی شبستان دارای ستونهای متعدد با سر ستونهای گچبری شبیه گله داری و مسجد دژگان است. شبستان این مسجد دارای یک بخش الحاقی نیز می باشد.
امامزاده سید مظفر (بندر عباس)، این آرامگاه از زیارتگاه‌های عمده استان محسوب میشود و در بلوار امام خمینی واقع است.
مجموعه برکه‌های باران، این مجموعه شامل شش برکه یا آب انبار مربوط به دوران صفویه است و در گذشته از منابع ذخیره آب شیرین در بندر عباس بوده و هر برکه دارای چهار دهانه اصلی برای برداشت آب می باشد.این برکه ها در فضای مشجر وسیعی در محله استمبیک در خیابان 22 بهمن در پشت موزه خلیج فارس قرار دارد.(فهیمه عشوریون)
پل لاتیدان، در مسیر کاروان لار – بندرعباس در جهت گسترش امور بازرگانی احداث شد. این پل در 50 کیلومتری غرب بندرعباس واقع شده و مربوط به دوره صفوی می باشد.
محله باستانی سورو که در غرب بندرعباس قرار دارد و به دوران ساسانیان بر می‌گردد،
مراکز تجاری
مجتمع تجاری زیتون به عنوان اولین مرکز تجاری مدرن و پس از آن مجتمع‌های نیلی، ستاره جنوب، سیتی سنتر، ستاره شهر، سرو، رویال و کارگزاری (شامل واحدهای تجاری، مسکونی، تفریحی، شهربازی کودکان و سینما) درکنار بازارهای سنتی مثل بازار اوزی‌ها، بازار لاری‌ها، بازار شهرداری و بازار روز فعال هستند. مراکز تجاری نور صدف، ملکه آسمان‌ها، مروارید و زیتون ۲ نیز در دست ساخت می‌باشند.
مراکز آموزشی و دانشگاهی
بندرعباس در زمینه فعالیت واحدهای آموزشی علمی و تخصصی دارای امکانات و قابلیت‌های درخور توجهی میباشد. دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، دانشگاه هرمزگان، دانشگاه پیام نور (که علاوه بر بندرعباس در بستک، میناب و بندرلنگه نیز شعبه دارد)، دانشگاه آزاد اسلامی (که در بندر لنگه، قشم، بستک ، میناب، رودان و هرمز نیز شعبه دارد)، دانشگاه مهندسی کشتی‌سازی و صنایع دریایی دانشگاه امیر کبیر، آموزشکده‌های فنی شهید کرانی بندرعباس و فنی و حرفه‌ای فاطمیه بندرعباس، مرکز تربیت معلم شهید باهنر، مرکز تربیت معلم فاطمه‌الزهرا، مرکز تربیت معلم حضرت زینب و مرکز آموزش ضمن خدمت شهید بهشتی بندرعباس از مراکز آموزشی بندرعباس می‌باشند.
بانک ژن زیست محیطی جنوب ایران نیز در بندر عباس واقع شده‌است.
فرودگاه
شهر بندرعباس دارای یک فرودگاه بین‌المللی است. این فرودگاه یکی از ۶ فرودگاه بین‌المللی ایران است. فرودگاه بین‌المللی بندرعباس به علت منطقه‌ای که در آن حاضر است عضو IATA نیز بوده و پروازهای زیادی را در خود می‌بیند. پروازهای بین‌المللی این فرودگاه به کشورهای حوزهٔ خلیج فارس، پاکستان و هند انجام میشود. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این فرودگاه بدون سانحه بودن آن است. به طور متوسط هر هفته ۸۱ پرواز داخلی و خارجی در فرودگاه بین‌المللی بندرعباس انجام می‌گیرد.
پایانه مسافربری
بندرعباس دارای یک پایانه مسافربری است که در محله نخل ناخدا قرار دارد.
شبکه راه‌آهن
راه آهن از دیگر محورهای ارتباطی که از نظر حجم مسافر و حمل و نقل کالا به کلیه نقاط ایران درصد بالایی را به خود اختصاص داده‌است. از شهر بندرعباس روزانه یک قطار مسافری به مقصد تهران حرکت می‌کند. یک قطار دیگر با نام قطار غزال نیز یک روز در میان مسیر بندرعباس – تهران و بلعکس را طی می‌کند. از ایستگاه مسافری راه آهن بندرعباس یک قطار به مقصد اصفهان و قطار دیگری به مقصد مشهد نیز مسافرین را جابجا می‌کند.
هتل‌ها
بندرعباس به دلیل موقعیت خاص تجاری و توریستی خود دارای هتل‌های بزرگی نظیر هتل هرمز،هما، خلیج فارس و آتیلار است. هتل‌های بندرعباس عبارتند از: هتل بین‌المللی هرمز، هما(۵ ستاره)، خلیج فارس (۵ ستاره)، آپارتمان آتیلار ۱ (۴ ستاره)، آپارتمان آتیلار ۲، آپارتمان قدس، گوهرشاد، گنو، گلشهر، سعدی، حمزه، نقش جهان، دریا، کوثر ، بو علی سینا، هتل امین
جاذبه‌های طبیعی گردشگری
کوه گنو، چشمه آبگرم گنو، چشمه آبگرم خورگو، چشمه آبگرم سرخاء، چشمه آبگرم کشکوئیه، چشمه آبگرم نیان، چشمه آبگرم چستانه، کوه ذرتو، تپه چاه لرد، قادهار، جنگل کوه شب، سیخوران، بنوزاکین، چشمه آبگرم باری، غار سرخاء، آبشار سرخاء، غار چلو، شهر فین
تولیدات
تنباکو،خرما،مرکبات،تولیدات صنعتی،نفت(و فراورده‌های آن)،گاز،مروارید،شیلات
صادرات
ترانزیت کالا،خرما،مرکبات،شیلات،صادرات دوباره کالا، بندرعباس در گذشته محل صادرات ظروف چینی بوده ودر اروپا ( به ویژه در انگلیس ) با نام گامبرون ( gombroon ) شناخته می شد.
ترابری
به خاطر گرمی هوا در این شهر از سال ۱۳۸۵ خورشیدی ده‌ها دستگاه اتوبوس کولردار جدید وارد ناوگان حمل و نقل شهر بندرعباس شده‌است. این تعداد دستگاه اتوبوس در مسیر خیابان‌های آیت‌الله غفاری، کوی ۲۲ بهمن، شهرک توحید، محله کمربندی، ترمینال نخل ناخدا، اسلام‌آباد، پایگاه هوایی گلشهر و پلیس راه قدیم کار می‌کنند.