بَندَرعَبّاس بزرگترین بندر ایران، مرکز استان هرمزگان و شهرستان بندرعباس در جنوب ایران است. بندرعباس به دلیل قرارگیری در منطقه راهبردی و اقتصادی تنگه هرمز، یکی از قطبهای اقتصادی ایران میباشد. بندر شهید رجایی که در این شهر قرار دارد، بزرگترین بندر کانتینری ایران است. از نامهای پیشین آن بندر گمبرون بوده که با لشگرکشی شاه عباس یکم و بیرون راندن پرتغالیها از ایران، نامش به بندرعباس تغییر یافتهاست.
مجتمع بندری شهید رجایی و بندر شهید باهنر بهعنوان نقطه اتکای اقتصاد ایران در جهت جابهجایی کالا و نیز وجود کارخانههای پرشمار و بزرگ صنعتی؛ بندرعباس را به شهری مهم در زمینهٔ بازرگانی و صنعت کشور همچنین منطقه مبدل کردهاست.
فاصله بندرعباس تا تهران ۱۲۸۷ کیلومتر، تا تبریز ۱۸۰۰ کیلومتر، تا اصفهان ۹۳۳ کیلومتر، تا شیراز ۵۷۷ کیلومتر و تا کرمان ۴۹۱ کیلومتر است.
در سال ۱۶۲۲ میلادی، شاه عباس صفوی با لشکر کشی به گمبرون ، پرتغالی ها را از این بندر بیرون راند.[۷] و به افتخار این پیروزی گمبرون به بندرعباس تغییر نام یافت.
شهر بندرعباس که در جنوب استان هرمزگان واقع شده از شمال به ارتفاعات و کوهها و از جنوب به دریا منتهی میشود؛ بنابراین شیب عمومی شهر در راستای شمال به جنوب است. بخش بزرگ و چشمگیری از شهر از جمله محله سورو در جنوبغربی شهر و جنوب خیابان امامخمینی حد فاصل خور نایبند (شیلات) و خورگورسوزان و جنوب محله نخل ناخدا دارای سطحی هموار بوده و از ارتفاعی بین ۰٫۶ متر تا حداکثر ۵ از سطح دریا برخوردار است.
نزدیکترین شهر به بندرعباس شهر قشم (مرکز جزیره قشم) با حدود ۲۸ کیلومتر[۸] و فاصله بندرعباس تا تهران ۱۲۸۱ کیلومتر است.
هُرمُزگان نام یکی از استانهای جنوبی ایران است که در شمال تنگه هرمز قرار گرفته و قطب گردشگری و اقتصاد ایران است. مرکز این استان، کلانشهر بندرعباس میباشد.استان هرمزگان در حدفاصل بین مختصات جغرافیایی ۲۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۲۸ درجه و ۵۷ دقیقه عرض شمالی و ۵۳ درجه و ۴۱ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۵دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ واقع شدهاست. این استان حدود ۶۸هزار کیلومتر مربع (کمابیش اندازه کشور گرجستان) مساحت دارد که از این نظر هشتمین استان کشور است.
هرمزگان از جهت شمال و شمال شرقی با استان کرمان، غرب و شمال غربی با استانهای فارس و بوشهر از شرق با سیستان و بلوچستان همسایه بوده و جنوب آن را آبهای گرم خلیجفارس و دریای عمان در نواری به طول تقریبی ۹۰۰ کیلومتر دربرگرفتهاست.
شناسه پلاک خودرو (۸۴)
شهرستانها (۹۴)
استان هرمزگان تا سال ۱۳۱۶ جزئی از ایالت بنادر و جزایر خلیجفارس به مرکزیت بوشهر بودهاست.در آبان سال ۱۳۱۶ براساس قانون تقسیمات کشوری ابتدا کشور ایران به شش استان شامل استانهای شمالغرب، غرب، شمال، شمالشرق، جنوب و مکران تقسیم شد. بندرعباس که آن زمان عباسی نامیده میشد بخشی از استان جنوب بود.دیماه همان سال مجدداً تقسیمات جدیدی صورت گرفت و در آن کشور ایران به ۱۰استان تقسیم شد که استان هشتم (به مرکزیت کرمان) شامل شهرستانهای کرمان، بم، بندرعباس، خاش و … بود. بخشهای میناب، قشم و جاسک جزو فرمانداری بندرعباس قرار گرفتند. اما بعضی از شهرستانهای غربی این استان شامل بندرلنگه، بستک و گاوبندی پارسیان به صورت سه بخش از توابع شهرستان لار جزو استان هفتم (به مرکزیت شیراز) محسوب میشدند.
تا سال ۱۳۳۹ نام استانهای ایران به همان صورت یکم، دوم و … باقی ماند ولی از آن سال به بعد با سوابق تاریخی مناطق، این تقسیمات تغییر یافت و با توجه به آن تأسیس تعدادی فرمانداری کل تصویب شد که فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان (به مرکزیت بندرعباس) از آن جمله است.
در سال ۱۳۳۲ بندر لنگه به شهرستان تبدیل شده و بستک، گاوبندی، شیبکوه و جزایر کیش و حومه بخشهای پنجگانه آن شدند.
در سال ۱۳۳۴ میناب هم به شهرستان تبدیل شد و با بخشهای رودان – بیابان و حومه، دوران سیاسی نوین خود را آغاز کرده و بخشهای فین و خمیر به شهرستان بندرعباس افزوده شدند. از مجموع شهرهای بندرعباس و میناب فرمانداری کل بنادر و جزایر بحر عمان تشکیل شد.
در سال ۱۳۴۶ فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان و فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس منحل شده و استان بنادر، جزایر، سواحل خلیج فارس و دریای عمان (به مرکزیت بندرعباس) تشکیل شد و شهرستان چابهار و بوشهر نیز جزء شهرهای استان ساحلی محسوب گردید.
در سال ۱۳۵۵ بنا به پیشنهاد وزیر کشور، هیئت وزیران تصویب کرد که نام استان ساحلی، بنادر، جزایر خلیجفارس و دریای عمان به استان هرمزگان تغییر یابد.[۷][۸] در نامه وزیر کشور به استاندار وقت در توجیه نام هرمزگان آمدهاست: واژه هرمزگان به مناسبت نام هرمز و به خاطر موقعیت خاص تنگه هرمز که برای ایران ارزش حیاتی خاص دارد و به خاطر موقعیت جغرافیایی این استان که کاملاً در مقابل تنگه هرمز قرار گرفتهاست انتخاب شدهاست.
استان هرمزگان دارای چهارده(۱۴) جزیره است که عبارتاند از:
جزیره قشم
جزیره ابوموسی
جزیره کیش
جزیره لاوان
جزیره هندرابی
جزیره شیدور (ماران)
جزیره لارک
جزیره هرمز
جزیره هنگام
جزیره تنب بزرگ
جزیره تنب کوچک
جزیره سیری
جزیره فرور بزرگ
جزیره فرور کوچک
کلانشهر بندرعباس بهعنوان مرکز استان امروزه یکی از کلانشهرهای ایران و مرکز مهم فعالیتهای اقتصادی و تجاری است. این شهر که در قسمت انتهایی خلیجفارس و در فصل مشترک شاهراه خلیجفارس و دریای عمان واقع شدهاست، نقش مهمی در زمینه صادرات و واردات کشور ایفا میکند. تأسیسات مهم دریایی و زیربنایی کشور همچون بندر شهید رجایی، پالایشگاه نفت بندرعباس، کارخانه آلومینیوم المهدی، کارخانه آلومینیم هرمزگان، کشتیسازی خلیجفارس، فولاد و سیمان هرمزگان، پالایشگاه گاز سرخون و … از این جمله هستند.
استان هرمزگان از طریق زمینی به استانهای بوشهر، فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان ارتباط دارد و با راهآهن به راهآهن سراسری ایران متصل است و از طریق هوا با داشتن فرودگاههای بینالمللی بندرعباس، کیش، بندرلنگه و قشم به سراسر جهان متصل است.استان هرمزگان جزو پنج استان پردرآمد ایران محسوب میشود، اما متأسفانه از نظر تقسیم بودجه در رده بیست و چهارمین استان قرار دارد.
از جمله فعالیتهای رایج مردم هرمزگان زمینههای کشاورزی، ماهیگیری و تجارت است. منطقه میناب و رودان منطقه فارغانات زراعت وباغ داری (نارنگی مرغوب، ذرت وگندم، نخل خرمای پیارم) به عنوان قطبهای کشاورزی استان بهشمار میآید. این استان همچنین دارای معادنی از قبیل نفت، گاز، کرومیت، فولاد، آلومینیوم، خاکسرخ و … است. در ضمن هرمزگان در زمینه حمل و نقل دریایی و شیلات از موقعیت اقتصادی برجستهای برخوردار است. جزایر کیش و قشم به عنوان مناطق آزاد تجاری از لحاظ اقتصادی برای این استان سود سرشاری را به دنبال دارند. همچنین بندر شهید رجایی بزرگترین بندر تجاری و گمرک ایران دروازهٔ ورود کالا به ایران میباشد، با این اوصاف میتوان بندرعباس را پایتخت اقتصادی ایران نامید که اقتصاد ایران به آن وابسته است.
بافت جمعیتی استان تنوع فراوانی دارد. از شرق با فرهنگ و سنن بلوچها شروع میشود و پوشش مردم بهخصوص زنان بسیار شبیه بلوچها است و در مرکز استان بیشتر از فرهنگ بومی خود و لباس آنها بیشتر فرنگی است و زنان پوشش مشهور بندری، لباسی با پارچههای رنگی شاد قرمز سبز زرد و آبی و اکثراً زریبافی شده. ودرغرب وجزایر استان فرهنگ عربی دیده میشود که مردان لباس عربی دشداشه یا همان کندوره همراه با چفیه و عقال یا به صورت عمامه عربی دیده میشود. فرهنگ مردم هرمزگان حکایت از رشد، تکامل، اختلاط و تنوع بسیار دارد از جمله خطه شمال هرمزگان که در آخرین رشته کوه زاگرس (کوه فارغان قله تشگرد ۳۲۶۲ متر) هست و مردمی با گویش فارغنی تکلم میکنند.
آیینها، افسانهها و اعتقاداتی که از قلهٔ کوهها تا حضور دریا و صیادان را دربرگرفتهاست، بر این چهارراه فرهنگی میتوان از همهٔ اقوام، ملتها و ادیان آمده و رفته چیزهای بسیار بر جای مانده یافت. پس باید با ضرب دهلها و نقش لباس همراه شد و به تماشای زار و عضوا نشست تا تاریخ دیرینهٔ فرهنگ و تمدن هرمزگان را که حکایت مردم دیرزی این دیار وهم نشینی آنان با مهاجران از دور آمده را دریافت. همچنین شماری از مردم این استان از ایرانیان آفریقاییتبار (حبشیه) هستند.البته در شهر مهاجرپذیری مثل بندرعباس، به دلیل موقعیت اقتصادی بندر، از همه ایران افراد زیادی ساکن هستند.
به دلیل تنوع ناهمواریها در استان هرمزگان میتوان به گونههای جانوری گرمسیری مانند کمنزیل، شتر، بزمجه اشاره کرد. در کنار گونههای سردسیری کوهستانی مانند قوچ و پلنگ در کوه (تشگرد فارغان) گونه صحار تورانی وایرانی و بارش برف در هر سال در فارغان وبخون در قسمت شمالی مشاهده نمود. علاوه بر این، نزدیکی قله تشگرد فارغان۳۲۶۰ متربه دریا، سبب پیدایش گونههایی از جانوران نظیر عقاب ماهیگیر، جبیر، اورینتال چشم سفید، دارکوب بلوچی، لاکپشت پوزه عقابی، دلفین، خرس سیاه آسایایی
شبکه راههای زمینی
عمده راههای زمینی هرمزگان عبارتند از:
بندرعباس ـ بندرلنگه-پارسیان-بوشهر
بندرعباس-گهکم-داراب-شیراز
بندرعباس-بستک-لار-جهرم-شیراز
بندرعباس-حاجیآباد-سیرجان-کرمان
بندرعباس-رودان-کهنوج-کرمان
بندرعباس-میناب-جاسک-چابهار
بندرعباس-لار-جهرم-شیراز
شبکه راهآهن
ریلگذاری اولین شبکه راهآهن استان در زمستان ۱۳۷۳خورشیدی به پایان رسید. عملیات ریلگذاری این شبکه از بافق تا بندرعباس به طول۷۰۰ کیلومتر با اعتباری افزون بر ۱۶۴ میلیارد ریال اجرا شد. باند دوم مسیر بافق به بندرعباس در سال۱۳۹۱ توسط رئیسجمهور محمود احمدینژاد افتتاح شد.
هماکنون مسیر ریلی شیراز-جهرم-لار-بندرعباس در دست ساخت است.
فرودگاهها
استان هرمزگان با توجه به موقعیت استراتژیکاش دارای چندین فرودگاه بینالمللی و داخلی است که هر روز در آنها پروازهای متعددی به نقاط مختلف ایران و منطقه انجام میشود.
فرودگاه بینالمللی بندرعباس
فرودگاه بینالمللی قشم (دِیْرستان)
فرودگاه بینالمللی کیش
فرودگاه بین المللی بندرلنگه
فرودگاه ابوموسی
فرودگاه لاوان[۱۸]
فرودگاه جاسک
فرودگاه سیری
فرودگاه هندورابی[۱۹]
فرودگاه تنب بزرگ
فرودگاه بستک (غیرفعال)[۲۰]
فرودگاه میناب (غیرفعال)[۲۰]
فرودگاه پارسیان (غیرفعال)[۲۰]
حملونقل دریایی
دریایی بندرلنگه به امارات عربی
بندر چارک به جزیره کیش
جستارهای وابسته
فهرست شهرستانهای استان هرمزگان
فهرست بخشهای استان هرمزگان
فهرست شهرهای استان هرمزگان
فهرست جزایر استان هرمزگان
فهرست چشمهها و مراکز آب درمانی استان هرمزگان
فهرست رودخانههای استان هرمزگان
فهرست بادهای استان هرمزگان
فهرست کوههای استان هرمزگان
فهرست نقاط دیدنی استان هرمزگان
اصطلاحات جغرافیایی در هرمزگان
شهرکهای صنعتی هرمزگان
بادباوری در هرمزگان
صنایعدستی (هرمزگان)
جغرافیای طبیعی و اقلیمی استان هرمزگان
جغرافیای تاریخ استان هرمزگان
نشریههای هرمزگان